Amoni (NH₃/NH₄⁺), nitrit (NO₂⁻) và nitrat (NO₃⁻) là các dạng nitơ vô cơ thường gặp trong nước sinh hoạt. Ở nồng độ cao, chúng ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe con người, làm suy giảm chất lượng nguồn nước và gây bất lợi cho hệ sinh thái.

1) Tác hại đối với sức khỏe con người

Amoni (NH₃/NH₄⁺):

Nồng độ amoni cao trong nước uống có thể gây kích ứng và ngộ độc. Ngoài ra, amoni có thể bị oxy hóa thành nitrit và nitrat trong hệ thống cấp nước hoặc môi trường, làm tăng phơi nhiễm các dạng nitơ độc hại.

Nitrit (NO₂⁻):

Gây hiện tượng methemoglobin máu (“bệnh xanh da” ở trẻ nhỏ), khi hemoglobin bị oxy hóa và không vận chuyển oxy hiệu quả → khó thở, có thể đe dọa tính mạng ở sơ sinh.

Nitrat (NO₃⁻):

Có thể chuyển hóa thành nitrit trong đường tiêu hóa; nitrit/nitrat còn tham gia tạo nitrosamine – nhóm chất có khả năng gây ung thư. Nồng độ nitrat cao liên quan nguy cơ với dạ dày và rối loạn tuyến giáp.

2) Tác hại đối với môi trường

Phú dưỡng (eutrophication):

Dư thừa nitơ kích thích bùng nổ tảo/thực vật thủy sinh, gây thiếu oxy, làm chết cá và suy giảm đa dạng sinh học.

Ô nhiễm nước ngầm:

Amoni/nitrat dễ thấm xuống tầng chứa nước, làm giảm chất lượng nước sinh hoạt và tưới tiêu.

Mùi, vị khó chịu:

Amoni gây mùi tanh, làm giảm cảm quan nước.

3) Ảnh hưởng đến hệ thống xử lý nước

Gây khó khăn cho khối sinh học:

Tải nitơ cao yêu cầu thiết kế và vận hành nitrification–denitrification chặt chẽ; có thể làm tăng chi phí hóa chất, năng lượng và bùn thải.

Rủi ro trong mạng lưới cấp nước:

Amoni còn gây nitrification thứ cấp trong ống dẫn, làm biến động clo dư và chất lượng nước.

4) Kết luận

Cần kiểm soát và loại bỏ amoni, nitrit, nitrat trong nước sinh hoạt để bảo vệ sức khỏe và môi trường (quan trắc định kỳ; xử lý thích hợp như trung hòa/oxy hóa, keo tụ–lọc, trao đổi ion, RO, và đặc biệt là nitrification–denitrification cho nước thải/nước cấp theo tiêu chuẩn).